De kracht van perspectief
Van filmpioniers zoals Hitchcock, Kubrick en Spielberg tot de innovatieve filmmakers van nu zoals Wes Anderson, Darren Aronovsky en de Coen Brothers: het gebruik van perspectief en standpunt (POV) was en is cruciaal voor het creëren van de juiste personages en sfeer, en om de spannende episodes en ontknopingen in het verhaal vorm te geven.
In de jaren 50 vonden filmkenners zoals Andre Bazin en Alexandre Astruc dat een geweldige film een sterk, uitgebreid verhaal en langere scènes met een krachtige stijl moest hebben. Deze opvatting illustreert dat het gebruik van perspectief en camerahoeken moet worden gecombineerd met complexe nabewerking, geluidsontwerp en programmatische muziek om sterke emotionele reacties bij de kijkers op te roepen.
Hitchcock en de dollyzoom
De klassieke Hitchcock-film Vertigo uit 1958 was de eerste film waarin het 'dollyzoom'-effect werd toegepast. Dit is een cameratechniek waarbij de camera van het onderwerp af gaat terwijl er wordt ingezoomd, wat zorgt voor een vertekend perspectief met een duizelingwekkend, surrealistisch effect. Spielberg gebruikte dezelfde techniek in Jaws, waarmee hij effectief de afschuw van sheriff Brody benadrukte toen hij eindelijk getuige was van een aanval van de haai.
De dollyzoom is een opvallende en effectieve techniek om belangrijke momenten extra kracht bij te zetten, maar er zijn ook andere, subtielere filmtechnieken die spelen met perspectief. Bekende voorbeelden zijn 'track-in shots', waarbij de camera naar het onderwerp toe beweegt terwijl de achtergrond wordt vervaagd, om een belangrijk moment in het verhaal van het personage te benadrukken, en zijwaartse 'tracking shots', waarbij doorgaans twee pratende personages worden gevolgd, die de opname beweeglijker en rijker maken. Een andere klassieke en veelgebruikte techniek is het gebruik van groothoeklenzen die meer details op de achtergrond kunnen laten zien terwijl de personages op de voorgrond nog steeds centraal staan in de scène.
De kracht van POV
Naast al het technische gegoochel met lenzen en complexe volgtechnieken, is er ook nog de fundamentele vraag waar de camera moet staan. De plaatsing van de camera is niet alleen cruciaal bij het overbrengen van de visie van de regisseur op de kijker, maar ook bepalend voor de sfeer en de kracht van de film.
Een opname over de schouder, neerkijkend op het hoofdpersonage, geeft het personage op de voorgrond een automatisch overwicht over het andere personage. Het enigszins claustrofobische gevoel dat ontstaat, kan nog verder worden vergroot door de rug van het personage op de voorgrond bijna het hele beeld te laten vullen, zodat het hoofdpersonage letterlijk in de schaduw van de ander komt te staan. Andere bekende POV-technieken zijn bijvoorbeeld het filmen van personages uit een lage hoek, zodat ze sterk en zelfverzekerd of superieur overkomen, of juist het filmen vanuit een hoge camerahoek van bovenaf, om hun kinderlijke onschuld of minderwaardigheid te benadrukken.
Een brede panoramaopname met een enkele figuur in de verte kan eenzaamheid en afzondering uitdrukken, terwijl een close-up van iemand die overloopt van emoties een emfatische of emotionele reactie bij de kijker kan oproepen. De kunst van het filmmaken is onlosmakelijk verbonden met hoe de camera wordt gebruikt om acteerprestaties extra kracht bij te zetten en het beeld van de kijker te beïnvloeden zodat filmmakers precies het verhaal kunnen vertellen dat ze willen vertellen.
Een recentere innovatie op het gebied van POV is het gebruik van 'forced perspective' in combinatie met computeranimatie om personages verschillende groottes te geven. Een goed voorbeeld hiervan is Lord of the Rings, waarin de nogal klein uitgevallen hobbits in dezelfde scène voorkomen als grote tovenaars of andere reuzen. Ook een aangepaste hoogte-breedteverhouding wordt soms als een versterkende tool gebruikt; Xavier Dolans film Mommy uit 2014 is opgenomen in een verhouding van 1:1, in plaats van de meer gebruikelijke verhoudingen voor moderne films van 1.85:1 of 2.35:1, om kijkers dichter bij de personages te brengen in wiens levens ze een kijkje nemen.
Montagetheorie
De Russische regisseur Sergei Eisenstein, bekend van zijn enorme, historische epossen, was een groot voorstander van montagetheorie, waarbij de plaatsing van gerelateerde afbeeldingen na elkaar een krachtig collage aan beelden oplevert die de reactie van de kijker beïnvloedt. Deze techniek speelt in op het intellectuele perspectief van de kijker, in plaats van het visuele perspectief dat met optisch bedrog wordt bereikt.
Hitchcock vond dat een film maken altijd montage inhoudt. Hij gaf het voorbeeld van een close-up van het gezicht van een man, waarna het beeld overschakelt naar een vrouw die een baby de borst geeft, en weer terug naar de man, die nu glimlacht—de kijker zal aannemen dat het een lieve man is. Maar als je de moeder met de baby vervangt door een meisje in bikini, dan is het een vieze, oude man. Met behulp van dit soort psychologische trucs beïnvloeden regisseurs onze perceptie van wat er gebeurt.
Het magische van films is dat alle psychologische technieken die regisseurs gebruiken, die wanneer kritisch bekeken erg technisch en manipulatief kunnen lijken, ons in de praktijk onbewust beïnvloeden. We zijn vanaf onze jeugd geprogrammeerd om de letterlijke betekenis van alles wat we zien af te leiden en het abstracte te vermijden. Een diepe kennis van muziektheorie zorgt er niet voor dat iemand niet meer kan worden geraakt door een krachtige melodie, en op dezelfde manier zullen films altijd een aantrekkingskracht op ons houden, ongeacht de technieken die achter de beelden schuilgaan.
